ตั้งผู้จัดการมรดก พี่น้องไม่ครบศาลจะพิจารณาอย่างไร?

ผู้ตายมีพี่น้องหลายคน บางคนไม่ทราบที่อยู่ → ศาลจะตั้งผู้จัดการมรดกอย่างไร?

บทนำ
หลายคดีมรดกไม่ได้ราบรื่นเหมือนตำรา โดยเฉพาะกรณีที่ผู้ตายมีพี่น้องร่วมบิดามารดาหลายคน แต่บางคนไม่ทราบที่อยู่ การยื่นคำร้องขอตั้งผู้จัดการมรดกจึงมักมีข้อโต้แย้ง เช่น ผู้ร้องอ้างว่าผู้ตายเคยพูดปากเปล่าว่าจะยกที่ดินให้ แต่ไม่ได้ทำพินัยกรรม ศาลจะพิจารณาอย่างไร? และหากผู้ร้องอ้างว่า “ตามหาพี่น้องไม่พบ” แต่ไม่มีหลักฐาน จะเพียงพอหรือไม่?

หลักกฎหมาย
ป.พ.พ. มาตรา 1599–1600 → เมื่อเจ้ามรดกถึงแก่ความตาย มรดกตกทอดแก่ทายาทโดยธรรม
พ.ร.บ.จัดตั้งศาลเยาวชนและครอบครัวฯ และ ป.วิ.พ. มาตรา 171 → การตั้งผู้จัดการมรดกเป็นดุลพินิจของศาล โดยพิจารณาความเหมาะสม ความโปร่งใส และประโยชน์ของทายาททุกคน
เรื่องพินัยกรรม → คำพูดปากเปล่าไม่ก่อสิทธิ ต้องมีพินัยกรรมเป็นลายลักษณ์อักษรหรือรูปแบบที่กฎหมายกำหนดเท่านั้น (ป.พ.พ. มาตรา 1655 และต่อ ๆ ไป)
การอ้างว่าหาทายาทไม่พบ → ศาลจะรับฟังได้ต่อเมื่อมีพยานหลักฐานแสดงความพยายามจริง เช่น การประกาศ การติดต่อผ่านหน่วยงานรัฐ หนังสือแจ้ง หรือเอกสารราชการ
สาระคำพิพากษาศาลฎีกาที่เกี่ยวข้อง
ฎีกาที่ 140/2563 → ศาลวางหลักว่า แม้คู่ความจะเคยทำสัญญาประนีประนอม แต่หากประเด็นที่ดินยังไม่เคยนำมาฟ้อง ถือว่าไม่ได้เป็นเรื่องที่เคยวินิจฉัยแล้ว ผู้ร้องยังมีสิทธิยื่นฟ้องหรือร้องต่อศาลได้
ฎีกาที่ 9892/2560 → ย้ำว่าศาลต้องพิจารณาตามพยานหลักฐานใหม่ หากไม่มีข้อเท็จจริงถึงที่สุดในคดีก่อน ข้ออ้างลอย ๆ ไม่เพียงพอ
การวิเคราะห์
สิทธิในที่ดิน: คำพูดปากเปล่าของผู้ตายที่จะยกให้พี่ชายคนโต → ไม่ก่อสิทธิทางกฎหมาย เนื่องจากไม่ใช่พินัยกรรมที่ถูกต้อง
การตั้งผู้จัดการมรดก: ศาลจะพิจารณาความเหมาะสมของผู้ร้องเป็นหลัก แต่ต้องมีความโปร่งใสและต้องพิสูจน์ว่ามีการตามหาพี่น้องแล้วจริง
อ้างหาพี่น้องไม่พบ: หากไม่มีหลักฐาน เช่น หนังสือแจ้ง การประกาศ หรือเอกสารราชการ ศาลอาจไม่รับฟัง และอาจสั่งให้ผู้ร้องหาหลักฐานเพิ่มเติม
ผลที่อาจเกิดขึ้น: หากศาลไม่เชื่อว่าตามหาพี่น้องจริง อาจยังไม่แต่งตั้งผู้ร้องเป็นผู้จัดการมรดก หรืออาจเปิดโอกาสให้ทายาทคนอื่นเข้ามามีส่วนร่วม
ข้อคิดสำหรับประชาชน
การตั้งผู้จัดการมรดกไม่ใช่เรื่องที่ศาลจะเชื่อตามคำร้องฝ่ายเดียว ต้องมีพยานหลักฐานสนับสนุน
หากมีพี่น้องที่ไม่ทราบที่อยู่ ควรแสดงหลักฐานการติดตาม เช่น การประกาศหาตัวทายาท เพื่อให้ศาลเชื่อถือ
คำพูดปากเปล่าเกี่ยวกับการยกมรดก ไม่มีผลทางกฎหมาย หากไม่ได้ทำพินัยกรรมอย่างถูกต้อง

บทสรุป
กรณีผู้ตายมีพี่น้องหลายคนและบางคนไม่ทราบที่อยู่ การแต่งตั้งผู้จัดการมรดก ศาลจะพิจารณาความเหมาะสม โปร่งใส และต้องอาศัยหลักฐานว่ามีการติดตามหาทายาทจริง หากผู้ร้องเพียงอ้างโดยไม่มีหลักฐาน ศาลอาจไม่เชื่อ และยังไม่แต่งตั้งผู้จัดการมรดกจนกว่าจะมีการพิสูจน์ชัดเจน ( คดีนี้ คุณสมบัติการเป็นผู้จัดการ, ผู้ร้องมีความเหมาะสมหรือไม่, อย่าลืมว่าผู้จัดการมรดกมีกฎหมายควบคุมเอาผิด เมื่อเป็นแล้วไม่แบ่งมรดกตามสิทธิอาจมีความผิดทางอาญาได้)

จัดทำโดย....ทนายตรินัยน์    นบ, เนติบัณฑิตไทย