ฟ้องแม่ให้โอนที่ดินได้ไหม?

ห้ามบุตรฟ้องพ่อแม่: เมื่อความสัมพันธ์ทางสายเลือดมาก่อนสิทธิทางกฎหมาย”

บทนำ
หลายคนอาจไม่รู้ว่า แม้จะมีปัญหาทรัพย์สินระหว่างพ่อแม่กับลูก เช่น พ่อแม่ยกที่ดินให้แต่ยังไม่โอน หรือทรัพย์สินบางส่วนอยู่ในชื่อของบุพการี กฎหมายไทยก็ “ห้ามบุตรฟ้องบุพการีของตนเอง” ทั้งทางแพ่งและอาญา เพราะถือเป็นการกระทบต่อความสัมพันธ์ในครอบครัว ซึ่งกฎหมายให้ความคุ้มครองอย่างสูง
การละเมิดข้อห้ามนี้ถือเป็น “คดีอุทลุม” ที่ศาลต้องยกฟ้องโดยไม่ต้องวินิจฉัยเนื้อหาคดี

หลักกฎหมาย
ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1562 บัญญัติว่า

“ผู้ใดจะฟ้องบุพการีของตนเป็นคดีแพ่งหรือคดีอาญามิได้...”
หลักการข้อนี้เป็น บทตัดสิทธิในการฟ้องโดยเด็ดขาด
ซึ่งศาลจะตีความโดยเคร่งครัด เฉพาะกรณีที่ “บุตรโดยชอบด้วยกฎหมาย” ฟ้อง “บุพการี” เพื่อประโยชน์ส่วนตนโดยตรง
แต่หากฟ้องเพื่อ ประโยชน์ของผู้อื่นหรือของกองมรดกร่วมกัน กฎหมายจะไม่ถือเป็นคดีอุทลุม เช่น ฟ้องเพื่อปกป้องสิทธิของผู้เยาว์ หรือเพื่อรักษาประโยชน์ส่วนรวมของทายาทในคดีมรดก


แนวคำพิพากษาศาลฎีกา
1. ฎีกาที่ 3013/2568 (ฟ้องมารดาให้โอนที่ดิน — เป็นคดีอุทลุม)
โจทก์เป็นบุตรโดยชอบด้วยกฎหมาย ฟ้องมารดาให้โอนที่ดินอ้างว่าพ่อแม่ขายให้แล้ว ศาลวินิจฉัยว่า แม้จะอ้างว่าฟ้องในฐานะ “ผู้จัดการมรดกของบิดา” แต่เนื้อแท้คือการฟ้องเพื่อประโยชน์ส่วนตัวของบุตร การฟ้องดังกล่าวเป็น “คดีอุทลุม” ต้องห้ามตาม มาตรา 1562

2. ฎีกาที่ 1771/2552 (ฟ้องแทนบุพการี — ไม่เป็นคดีอุทลุม)
บุตรฟ้องแทนมารดาในฐานะผู้รับมอบอำนาจ เพื่อเรียกทรัพย์สินคืนจากบุคคลภายนอก ศาลเห็นว่าไม่ได้ฟ้อง “บุพการี” แต่ฟ้อง “แทนบุพการี” เพื่อคุ้มครองสิทธิของผู้มอบอำนาจ จึงไม่ต้องห้ามตาม มาตรา 1562

3. ฎีกาที่ 4539/2560 (ฟ้องเพื่อประโยชน์ของกองมรดก — ไม่เป็นคดีอุทลุม)
โจทก์ซึ่งเป็นบุตร ฟ้องในฐานะ “ทายาทร่วม” เพื่อขอเพิกถอนการโอนที่ดินของผู้ตายที่บุคคลภายนอกนำไปถือครองโดยมิชอบ ศาลวินิจฉัยว่า ฟ้องนี้ไม่ใช่เพื่อประโยชน์ส่วนตัวของบุตร แต่เพื่อรักษาสิทธิรวมของทายาททุกคน จึงไม่เป็นคดีอุทลุม


บทสรุป
หลัก “ห้ามบุตรฟ้องบุพการี” ตาม มาตรา 1562 มีเจตนาคุ้มครองความสัมพันธ์ทางครอบครัวไม่ให้แตกแยกโดยการนำพ่อแม่ขึ้นศาล แต่ไม่ได้หมายความว่าทุกกรณีจะฟ้องไม่ได้
หากบุตรฟ้องเพื่อ ประโยชน์รวมของกองมรดกหรือเพื่อสิทธิของบุคคลอื่น ศาลจะไม่ถือว่าเป็นคดีอุทลุม
ในทางกลับกัน หากฟ้องเพื่อ “ผลประโยชน์ของตนเองโดยตรง” เช่น ฟ้องให้พ่อแม่โอนที่ดินให้ — ศาลจะยกฟ้องทันทีโดยไม่พิจารณาเนื้อหา

ข้อแนะนำทางปฏิบัติ
ก่อนยื่นฟ้องในคดีที่คู่กรณีเป็น “บุพการี” ควรให้ทนายตรวจสอบฐานะทางกฎหมายและวัตถุประสงค์ของคดีอย่างละเอียด
เพราะหากเข้าข่าย “คดีอุทลุม” แม้มีพยานหลักฐานชัด ก็ไม่มีสิทธิได้รับการพิจารณาเลยครับ

จัดทำโดย   ทนายตรินัยน์    นบ, เนติบัณฑิตยไทย