ที่ดินโดน "ครอบครองปรปักษ์" แล้ว เจ้าของเดิมยังมีโอกาสเอาคืนได้หรือไม่?

บทนำ (Introduction) 

เกิดอะไรขึ้นถ้ามีคนมาขอให้ศาลสั่งว่าเขาได้ที่ดินของคุณไปแล้วด้วย "การครอบครองปรปักษ์"? หลายคนได้รับหมายศาลแล้วไม่ไปสู้คดี พอนั่งดูศาลสั่งให้คู่กรณีชนะก็คิดว่า "จบเห่...เสียที่ดินแล้ว" แต่ช้าก่อน! คำพิพากษาศาลฎีกาฉบับนี้จะมาพลิกความคิดคุณโดยสิ้นเชิง เพราะมันชี้ให้เห็นช่องทางสำคัญว่า ต่อให้ศาลมีคำสั่งไปแล้ว เจ้าของที่ดินเดิมก็ยังมีโอกาส "ฟ้องเอาคืน" ได้! บทความนี้จะมาเจาะลึกว่าทำไมคำสั่งศาลเดิมจึง "ไม่ผูกพัน" เจ้าของที่ดิน และเราจะใช้สิทธิ์ทวงที่ดินคืนได้อย่างไร แบบเข้าใจง่าย ๆ ไม่ต้องเป็นนักกฎหมายก็รู้เรื่อง!
 

1. ข้อเท็จจริงที่ต้องรู้: เหตุการณ์เริ่มต้นเป็นอย่างไร? 

เรื่องนี้เริ่มต้นจากที่ "จำเลย" (คนที่ครอบครองที่ดิน) ต้องการให้กฎหมายรับรองว่าตนได้กรรมสิทธิ์ในที่ดินของ "โจทก์" (เจ้าของที่ดินเดิม) โดยการครอบครองปรปักษ์ครบตามกฎหมายแล้ว จำเลยจึงไป ยื่นคำร้องขอต่อศาล

ศาลชั้นต้นก็ดำเนินการตามขั้นตอน คือ ส่งหมายแจ้งไปยังภูมิลำเนาของเจ้าของที่ดิน (โจทก์) เพื่อให้มีโอกาสมาคัดค้าน แต่โจทก์ไม่ได้เข้ามาเกี่ยวข้องในคดีนี้เลย ไม่ว่าจะด้วยเหตุผลใดก็ตาม

สุดท้าย ศาลชั้นต้นจึงมี "คำสั่ง" ให้จำเลยได้กรรมสิทธิ์ในที่ดินนั้นโดยการครอบครองปรปักษ์ตามที่ขอไป
 

2.  การวิเคราะห์ข้อกฎหมายจากศาลฎีกา (หัวใจสำคัญ) 

ศาลฎีกาพิจารณาว่า แม้จะมีคำสั่งศาลให้จำเลยชนะไปแล้ว แต่คำสั่งนี้จะผูกพันเจ้าของที่ดินเดิมหรือไม่ ซึ่งศาลฎีกาได้แยกประเด็นสำคัญไว้ 2 ส่วน ดังนี้: 

-คดีครอบครองปรปักษ์ "ไม่ใช่คดีพิพาท" ตั้งแต่ต้น 

ศาลฎีกาชี้ว่า คดีที่จำเลยไปยื่นคำร้องขอให้ศาลสั่งว่าตนได้กรรมสิทธิ์นั้น เป็นการที่จำเลย "ฝ่ายเดียว" ประสงค์จะใช้สิทธิ์ทางศาล โดยถือเป็น "คดีไม่มีข้อพิพาท" ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง มาตรา 188

ผลที่ตามมา:
เนื่องจากไม่ใช่คดีที่มีข้อโต้แย้งสิทธิแต่แรก จึงไม่มีกระบวนการ "ยื่นคำให้การ"
การที่เจ้าของที่ดิน (โจทก์) ไม่ไปศาล จึง ไม่ถือว่า "ขาดนัดยื่นคำให้การ" ตามกฎหมาย
ดังนั้น กระบวนการพิจารณาคดีนี้จึงไม่สามารถใช้กฎเรื่องการพิจารณาโดยขาดนัดมาผูกมัดโจทก์ได้ 

-เจ้าของที่ดินถือเป็น "บุคคลภายนอกคดี" 

แม้ศาลจะส่งหมายไปให้โจทก์แล้ว แต่เมื่อโจทก์ไม่ได้เข้ามาต่อสู้หรือคัดค้านในคดีร้องขอดังกล่าว ศาลฎีกาจึงถือว่าโจทก์เป็นเพียง "บุคคลภายนอกคดี"
ผลที่ตามมา:
ตาม ป.วิ.พ. มาตรา 145 วรรคหนึ่ง หลักการคือ คำพิพากษาหรือคำสั่งของศาลจะผูกพันเฉพาะ "คู่ความ" ที่เกี่ยวข้องในคดีเท่านั้น
เมื่อโจทก์ถูกพิจารณาว่าเป็นบุคคลภายนอก คำสั่งของศาลชั้นต้นที่ให้จำเลยได้กรรมสิทธิ์โดยครอบครองปรปักษ์ จึง "ไม่ผูกพัน" โจทก์ 

-โจทก์ยังมีสิทธิฟ้องเอาคืน
 

เนื่องจากโจทก์ยังมีชื่อเป็นเจ้าของกรรมสิทธิ์ในโฉนดที่ดินอยู่ และคำสั่งศาลเดิมไม่ผูกพันโจทก์ ศาลฎีกาจึงวินิจฉัยว่า:

การที่ศาลสั่งว่าจำเลยได้กรรมสิทธิ์ ไม่ได้หมายความว่าโจทก์ได้ "สละ" กรรมสิทธิ์ ไปแล้ว
โจทก์ซึ่งเป็นเจ้าของกรรมสิทธิ์ จึงยังมี "สิทธิติดตามและเอาคืนซึ่งทรัพย์สินของตน" ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1336
ดังนั้น โจทก์จึงมี "อำนาจฟ้อง" เพื่อทวงที่ดินคืนจากจำเลยได้ในคดีใหม่นี้

 

3. ข้อแนะนำสำหรับเจ้าของที่ดิน 

คำพิพากษาฎีกานี้ให้บทเรียนสำคัญแก่เจ้าของที่ดินทุกคน ดังนี้:
อย่าละเลยหมายศาล: ถึงแม้สุดท้ายศาลฎีกาจะให้โอกาสฟ้องกลับ แต่การปล่อยปละละเลยไม่ไปต่อสู้คดีตั้งแต่แรก ทำให้คุณต้องเสียเวลาและค่าใช้จ่ายในการฟ้องคดีใหม่ในภายหลัง ดังนั้น หากได้รับหมายศาลเรื่องครอบครองปรปักษ์ ควรรีบปรึกษาทนายความและไปคัดค้านตั้งแต่เนิ่น ๆ
ใช้สิทธิฟ้องกลับ: หากคุณตกอยู่ในสถานการณ์ที่ศาลเคยมีคำสั่งให้ผู้อื่นได้กรรมสิทธิ์โดยการครอบครองปรปักษ์ไปแล้ว โดยที่คุณไม่ได้เข้าไปต่อสู้คดี คุณยังมีสิทธิที่จะ ฟ้องคดีใหม่เพื่อพิสูจน์สิทธิ์ความเป็นเจ้าของและทวงคืนที่ดิน ตาม ป.พ.พ. มาตรา 1336
เตรียมพยานหลักฐานให้พร้อม: ในการฟ้องคดีใหม่นี้ คุณต้องพิสูจน์ให้ศาลเห็นว่าการครอบครองที่ดินของอีกฝ่าย ไม่ได้เป็นการครอบครองปรปักษ์อย่างแท้จริง (เช่น พวกเขาครอบครองในฐานะผู้เช่า หรือผู้ดูแลแทนคุณ) 

4. บทสรุป 

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 1282/2568 เป็นเสมือนแสงสว่างสำหรับเจ้าของที่ดินที่พลาดโอกาสในการสู้คดีครอบครองปรปักษ์ตั้งแต่แรก เพราะมันยืนยันหลักการสำคัญทางกฎหมายว่า คำสั่งศาลในคดีไม่มีข้อพิพาท ไม่ผูกพันบุคคลภายนอก

ดังนั้น การที่ที่ดินโดนครอบครองปรปักษ์ และศาลมีคำสั่งรับรองไปแล้ว ไม่ใช่จุดสิ้นสุดของเกมเสมอไป หากคุณยังเป็นเจ้าของตามโฉนด คุณยังมี "โอกาสทอง" ในการฟ้องคดีเพื่อต่อสู้และทวงคืนกรรมสิทธิ์ของตนได้

จัดทำโดย  ..ทนายตรินัยน์    นบ, เนติบัณฑิตไทย